Kroniki „starej” szkoły

 

            W pancernej szafie, w gabinecie dyrektora Szkoły Podstawowej im. Ireny Sendler w Toszku, spoczywa niezwykły rękopis – “Chronik der Schule zu Tost “(Kronika szkoły w Toszku) z 1883 r. Niewiele szkół na Śląsku posiada taki skarb -  zachowaną kronikę z XIX wieku! Warto przyjrzeć się tej cennej księdze, bo jest ważnym źródłem wiedzy o historii przemian i reform szkolnictwa w naszym mieście.

Ponad stuletni budynek szkoły przy ulicy Dworcowej 27 był świadkiem wielu przemian politycznych i administracyjnych, mieścił w swoich murach,  aż do 1945 roku, szkołę niemiecką, następnie polską. Wszystkie te zmiany skrzętnie zapisywali wytrwali kronikarze i niech oni będą przewodnikami w niniejszym artykule.

            Bezcennym źródłem informacji o toszeckiej szkole jest "Chronik der Schule  zu Tost" z 1883 r. założona przez jej kierownika, rektora  Felicjana Bittnera [1] . Autor kroniki to ciekawa postać w historii Toszka. Pracę w szkole rozpoczął w 1869 r. na stanowisku tzw. drugiego nauczyciela z uposażeniem, jak sam podaje 170 talarów. Kronikę rozpoczął pisać w 1883 r. i prowadził ją bardzo rzetelnie, zawiera ona krótki opis dziejów miasta i informację o szkole od 1806 r. Kronikarz wymienia nauczyciela Joseph Pasok , który był rektorem i organistą w Toszku oraz drugiego nauczyciela Carl Menthel. W toszeckiej szkole było wówczas dwóch nauczycieli - nauczyciel pierwszy tzw. naczelny, czyli kierownik i nauczyciel drugi. Po odejściu "pierwszego nauczyciela" jego następcą został w 1825 r. Johann Heidrich z rocznymi poborami 200 talarów, 28 talarów mieszkaniowego, 12.5 miar zboża, 9 miar drewna i 6 talarów na opalanie szkoły.

Felicjan Bittner jako kronikarz przytacza wiele bezcennych szczegółów z życia szkoły. Dowiadujemy się więc nie tylko o dochodach i hierarchii nauczycieli, ale także o przemianach jakie zachodziły w społeczności szkolnej. Kto i kiedy odszedł na emeryturę, jakiego nauczyciela i dlaczego urlopowano, kto był inspektorem szkolnym, kiedy odbywały się konferencje szkolne i o jakich problemach dyskutowano. Niezwykle ciekawe są dane statystyczne dotyczące uczniów, informacje o feriach i egzaminach końcowych. Na przykład 31 marca 1905 r. szkołę ukończyło 28 chłopców i 20 dziewcząt, a przyjęcie nowych odbyło się 1 kwietnia - przyjęto wówczas 63 uczniów, w tym 32 chłopców i 31 dziewcząt. Stan całej szkoły w 1905 r. to 217 chłopców i 206 dziewcząt razem 423 dzieci nauczanych przez sześć sił nauczycielskich.

Kronikarz dokładnie opisuje szkolne zwyczaje i tradycje. Co roku 27 stycznia hucznie obchodzono urodziny cesarza niemieckiego: uroczystość szkolna składała się z przemówienia nauczycieli, przedstawień i patriotycznych pieśni dzieci. Udekorowano klasy, szczególnie obraz cesarza. Uroczystość trwała od godz. 8 do godz. 9 rano, po czym dzieci udały się na uroczyste nabożeństwo. Po jego zakończeniu wraz ze stowarzyszeniami miejskimi udali się na rynek, gdzie odbyło się przemówienie i odśpiewano hymn państwowy. Następnie dzieci miały wolne.[2]

W kronice znajdziemy również informacje o klęskach żywiołowych i chorobach, które nawiedzały mieszkańców miasta. Na przykład na przełomie 1901 - 1902 wśród dzieci panowała epidemia odry, w tym czasie do szkoły chodziło zaledwie 25% uczniów. Kronikarz podaje, że w 1903 r. w czasie ferii wielkanocnych (kwiecień) miała miejsce straszna śnieżyca: olbrzymie ilości śniegu pokryły metrowymi warstwami ziemię", a następnego dnia straszliwa wichura zrywała dachy i łamała drzewa, obliczone straty w tutejszym lesie miejskim sięgają 20tys. marek.

            Kierownik szkoły - rektor Felicjan Bittner przeszedł na emeryturę 1 kwietnia 1912 roku po 43 latach pracy w szkole i 33 latach na stanowisku kierownika, jak czytamy w kronice ze względów zdrowotnych odmówił jakiejkolwiek uroczystości . Felicjan Bittner zmarł 20.11.1914 r. a jego pogrzeb był wielkim wydarzeniem, w którym udział wzięło całe nauczycielstwo i wszystkie dzieci szkolne (...) również Pan Radca Szkolny wziął udział w nim i 14 kapłanów kroczyło za trumną.

Następcą Bittnera został Albert Langer (od 1 kwietnia 1912 r.) wybrany jednogłośnie zarówno przez zarząd szkoły jak i kościoła na stanowisko rektora i kierownika chóru. Inspektorem szkolnym był wówczas proboszcz Rother. Albert Langer kontynuował kronikę, dokładnie zapisywano w niej wydarzenia z życia szkoły przeplatane ważnymi wydarzeniami historycznymi - wybuch I wojny światowej, ofiarność mieszkańców Toszka, zamiana szkoły na wojskowy lazaret. W listopadzie 1914 r. nastąpił przemarsz wojsk austriacko - węgierskich. W tym czasie urządzono w szkole szpital - lazaret wojenny oddział Giese dla przyjęcia żołnierzy austriackich chorych na cholerę.

W roku szkolnym 1914 - 1915 uczniowie prowadzili zbiórkę pieniędzy na Czerwony Krzyż, a także chętnie i z radością dziewczęta szyły i robiły na drutach dla wojskowych, i tak dzieci szkolne wykonały ogółem 137 par pończoch, 60 ocieplaczy nadgarstka i 14 flanelowych koszul (...) Pani Guradze ofiarowała 10 funtów wełny i flaneli na 14 koszul żołnierskich.

W kronice odnotowano też przejazd przez Toszek prezydenta Hindenburga 17 września 1927 r. Było to wielkie wydarzenie dla mieszkańców, dekorowano ulice, okna, budowano ozdobne bramy i łuki triumfalne z kolorowych wstęg i kwiatów. Odkryty samochód z prezydentem nadjechał od strony Strzelec Opolskich i powoli objechał Rynek witany przez dzieci szkolne i mieszkańców miasta gromkim "hura" i "niech żyje".

W 1935 r. od 12-19 września miasto świętowało 700 lecie swojego istnienia, z tej okazji odbyło się wiele imprez i pokazów a szkoła zorganizowała w środę 15 września festyn dziecięcy.

            Kronika niemiecka była prowadzona do 1943 r., zostały w niej umieszczone zdjęcia oraz wycinki z gazet mówiące o szkole. Wraz z kroniką zachowała się księga inwentarzowa szkoły katolickiej z 1926 r. (Inventar – Buch der kath. Schule Tost) oraz księga zawierająca spis uczniów  General - Katalog z 1860 roku (pierwszy wpisany rocznik to 1846). Trudnego zadania przetłumaczenia niemieckiego rękopisu, pisanego w dużej części tzw. gotykiem, podjął się Pan Leopold Polczyk - mieszkaniec Toszka, pasjonat lokalnej historii. Dzięki jego skrupulatności i wysiłkowi dysponujemy dzisiaj tekstem w języku polskim w maszynopisie i możemy korzystać ze źródłowych materiałów.

            Po wojnie kronika była prowadzona (w tej samej księdze) przez pierwszego kierownika szkoły Pana Ignacego Chmurę. Należą mu się słowa szacunku i uznania, że podjął się kontynuowania kroniki, znając dobrze język niemiecki napisał jej krótkie streszczenie w języku polskim. Pierwszy zapis z 1945 r. jest znamienny: sprawiedliwości dziejowej staje się zadość. W styczniu Toszek zajmują wojska sowieckie, które w marcu tego roku oddają cały powiat a przeto i Toszek władzom administracyjnym polskim.

Przemiany polityczne i społeczne jakie zachodziły na Górnym Śląsku znalazły w kronice swoje odbicie. Jest więc informacja o wysiedleniu niemieckich mieszkańców Toszka i weryfikacji narodowościowej ludności. Starosta powiatowy powołał do życia komisję weryfikacyjną, która weryfikuje ludność miejscową. Weryfikacja ma na celu oczyszczenie terenów odzyskanych z niemczyzny (...) 7 lipca 1945 r. nastąpiło pierwsze wysiedlenie Niemców  z Toszka do obozu zbiorczego w Pławniowicach.

            Do maja 1945 r. budynek szkoły był zajęty przez Armię Czerwoną na magazyn 18 maja wojska sowieckie oddają mi szkołę. Kronikarz Ignacy Chmura bardzo dokładnie opisuje trudy pracy pierwszych nauczycieli w polskiej szkole, wymienia ich nazwiska, podaje kto i kiedy zakończył pracę w toszeckiej szkole. Kronikę prowadził do stycznia 1948 r., później następuje długa przerwa w zapisach. Dopiero w 1960 r. nowy kierownik szkoły - Władysław Łuszczyński dokonuje wpisu za rok szkolny 1960-1961.  W kronice z lat 60-tych znajdziemy też zapisy o wydarzeniach spoza szkoły, np. 26 maja 1961 r. odbyło się uroczyste otwarcie elektrycznej linii kolejowej Gliwice - Wrocław przez Pyskowice - Toszek na dworcu kolejowym w Toszku odbyła się uroczystość powitania delegacji rządowej, która dokonała otwarcia tej linii.

Nauczyciele wraz z uczniami zawsze angażowali się w życie społeczno – gospodarcze swojej małej ojczyzny. Uczniowie porządkowali skwery miejskie lub boisko szkolne, pracowali w ogrodzie szkolnym itp. Nauczyciele włączali się też w działalność samorządową i tak w wyborach do Miejskiej Rady Narodowej wiosną 1961 r. zostali wybrani: obywatel Władysław Łuszczyński, obywatelka Stefania Gudowska i obywatel Bolesław Przybyłowski.

Ostatni zapis w kronice pochodzi z 1964 r. i dotyczy otwarcia nowej szkoły podstawowej w Toszku stara szkoła nie mogłaby już pomieścić wszystkich dzieci. Uroczyste otwarcie nowej szkoły odbyło się 1 września 1964 r. z udziałem Przewodniczącego Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, członka Rady Państwa obywatela Jerzego Ziętka (...) kierownikiem nowej szkoły został towarzysz Mieczysław Kunysz dotychczasowy zastępca kierownika szkoły - starej szkoły. Tak kończy się kronika zapisana w starej księdze od 1883 r.

Nowa kronika szkolna już jako "Kronika Zbiorczej Szkoły Gminnej" została założona w 1973 r. i była prowadzona aż do 1984 r. przez Panią Zofię Brzezińską, następnie od 1985-1990 przez nauczycielkę j. polskiego Panią Krystynę Grzonę, zaś ostatnim kronikarzem szkoły w latach 1991-2002 była Pani Irena Posacka. Okazała kronika bogata jest w fotografie, rysunki i komentarze dotyczące życia szkoły. Reorganizacja szkolnictwa w 1999 r. i wygaśnięcie Szkoły Podstawowej w 2002 r. zamyka kronikę. Ostatni zapis to podziękowania ze strony burmistrza Toszka Pana Jacka Zarzyckiego za wieloletni  trud pracy nauczycieli w „podstawówce”i podpisy zaproszonych gości.  Uroczyste zakończenie roku szkolnego i działalności szkoły SP nr 1 nastąpiło w dniu 21 czerwca 2002 r.

            Nowa szkoła Gimnazjum od 1999 r. ma swoją kronikę. Prowadzi ją od początku Pani Joanna Falborska - nauczycielka j. polskiego i bibliotekarka. Systematycznie i oryginalnie wespół  z zaangażowanymi uczniami zapisuje wydarzenia z życia szkoły. Kronika zawiera wiele fotografii dokumentujących imprezy szkolne, wycieczki, wycinki z gazet informujące o sukcesach naszych uczniów i nauczycieli. W kronice znajdziemy podpisy i dedykacje gości odwiedzających naszą szkołę np. pisarzy Pani Marty Fox i Pana Marka Szołtyska.

Dużo miejsca w kronice zajmuje opis uroczystości nadania imienia szkole. Msza św. w kościele, uroczyste odsłonięcie tablicy pamiątkowej na budynku szkoły, program artystyczny i przemówienia zaproszonych gości - wszystko to zapisane w wersji elektronicznej na płycie CD  zostało dołączone do kroniki.

Kronika Szkoły Podstawowej nr 1 i Kronika Gimnazjum to dwie okazałe księgi, które są dostępne w bibliotece szkolnej.

            Reforma szkolnictwa  w 2017 roku wprowadziła zmiany systemowe – likwidację gimnazjum i powrót ośmioletniej szkoły podstawowej.

1 września 2017 roku w budynku przy ulicy Dworcowej 27 rozpoczęła działalność Szkoła

Podstawowa, historia zatoczyła koło. Po 18 latach działalności Gimnazjum, znowu w murach “starej” szkoły  funkcjonuje podstawówka wraz z oddziałem przedszkolnym. Jeszcze tylko dwa roczniki młodzieży (obecne klasy 2 i 3) dokończą naukę w gimnazjum, a kolejne będą  już absolwentami nowej szkoły podstawowej.

Czas ręcznie zapisywanych kronik mija – nowe technologie dają nam nowe możliwości i stawiają przed nami nowe wyzwania. Strona internetowa nowej szkoły prowadzona na bieżąco przez wicedyrektora Panią Beatę Cieślik, stanowi swoisty rejestr wydarzeń i przewodnik bogaty w fotorelacje.

 Nowoczesne technologie informatyczne nie zastąpią jednak czaru papierowej księgi, stąd w nowej szkole założona została kolejna, tradycyjna: Kronika Szkoły Podstawowej im Ireny Sendler, tak aby po kolejnych stu latach, mieszkańcy Toszka i badacze historii naszej szkoły i miasta posiadali jak najpełniejszy obraz jej rzeczywistości. Kronikę prowadzi Pani Beata Kuzara.

            Szkoła Podstawowa im. Ireny Sendler jest spadkobierczynią  nie tylko Gimnazjum, ale także wszystkich wcześniej działających w tych starych murach szkolnych placówek oświatowych. Każda szkoła, czy to niemiecka czy polska, pozostawiła po sobie pamiątkę – kronikę, która daje mam możliwość “zajrzeć” w życie społeczności naszego miasta  na przestrzeni ponad 200 lat! (kronika Bittnera przywołuje wydarzenia z 1806!).

Kronika ręcznie pisana czy dokumenty w formie PDF archiwizowane dzięki nowym technologiom, to ciągle ta sama idea, która przyświecała też Felicjanowi Bittnerowi, gdy zapisywał pierwsze zdania w kronice w 1883 roku – zachować dla potomnych ślad wydarzeń.

 

 

Donata Podkowa

listopad 2017